EKONOMIA GOSPODARKI OTWARTEJ

WSTĘP
Celem niniejszej monografii jest Systematyzacja wybranych zagadnień teoretycznych, określających związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy gospodarką zewnętrzną i wewnętrzną w ujęciu realnym i monetarnym oraz ich odniesienie do przypadku polskiej gospodarki w okresie transformacji systemowej i procesu dostosowawczego do Unii Europejskiej przed i po 1 maja 2004 r.
Istota - prezentowanego w niniejszym opracowaniu - wprowadzenia do szerokiej problematyki międzynarodowych stosunków gospodarczych i efektywności gospodarowania czynnikami produkcji w gospodarce otwartej sprowadza się do wyjaśnienia bilansu korzyści z udziału w międzynarodowym podziale pracy obejmującym zintegrowane ze sobą fazy: produkcji, wymiany i konsumpcji. Analiza ww. zagadnień od strony umiędzynarodowienia pojedynczych faz społecznego procesu gospodarowania (np. handlu zagranicznego w kontekście wymiany czy bezpośrednich inwestycji zagranicznych w kontekście produkcji bądź w ogóle swobodnego przepływu towarów, usług, czynników produkcji i transferu kapitału w ramach międzynarodowej integracji gospodarczej czy w skali całej gospodarki światowej, jeśli spojrzeć nań od strony procesów globalizacji rynku światowego), powinna pomóc w wyjaśnieniu odpowiedzi na następujące pytania:
1/ w jaki sposób handel międzynarodowy, a zatem udział w międzynarodowym podziale pracy, pozwala uzyskać większy - w porównaniu z gospodarką zamkniętą - strumień dóbr i usług z tych samych zasobów czynników wytwórczych;
2/ dlaczego handel wewnątrzgałęziowy gwarantuje większe korzyści z międzynarodowego podziału pracy w porównaniu z handlem międzygałęziowym; jaki model handlu dominuje na rynku światowym, w tym na rynku Unii Europejskiej;
3/ w jaki sposób liberalizacja obrotów handlowych w ramach międzynarodowej integracji gospodarczej (strefa wolnego handlu, unia celna) sprzyja procesowi racjonalnych wyborów w skali międzynarodowej; co oznaczają kolejne jej fazy (wspólny rynek, unia gospodarczo-walutowa) w kontekście racjonalnych wyborów i efektywności alokacji czynników produkcji w gospodarce otwartej;
4/ jak się ma regionalna integracja gospodarcza do procesów globalizacyjnych w świecie i racjonalnych wyborów w ogóle;
5/ jakie koszty - w kontekście racjonalnych wyborów - występują w warunkach protekcjonizmu gospodarczego;
6/ jak wyglądają równania tożsamościowe rachunku dochodu narodowego w gospodarce otwartej, zatem jakie są relacje pomiędzy równowagą wewnętrzną i zewnętrzną w kontekście równowagi globalnej uwzględniając całokształt transakcji z zagranicą;
7/ jak przebiegają - wywołane przez wstrząsy zewnętrzne - procesy dostosowawcze w gospodarce otwartej pomiędzy rynkiem walutowym, rynkiem pieniężnym i rynkiem dóbr (zatem i rynkiem pracy) w systemie stałego kursu walutowego, a jak w systemie zmiennego kursu walutowego; jakie są zatem relacje pomiędzy dochodem narodowym, inflacją i bezrobociem;
8/ jak skuteczna może być polityka fiskalna, pieniężna i polityka kursowa
w przywracaniu równowagi globalnej i wreszcie
9/ jak przebiegają procesy dostosowawcze polskiej gospodarki do rynku Unii Europejskiej i jaka jest w nich rola Niemiec, największego partnera gospodarczego Polski oraz
10/ jaki jest bilans korzyści i kosztów dla integracji europejskiej i jej uczestników po piątym rozszerzeniu UE 1 maja 2004 r., w którym uczestniczy Polska.
Reasumując, celem opracowania jest analiza zagadnień teoretyczno-empirycznych w zakresie: efektywności alokacji czynników produkcji w kontekście teorii międzynarodowego podziału pracy, w tym teorii integracji; równowagi makroekonomicznej i polityki handlowej w gospodarce otwartej; formalnych i realnych procesów dostosowawczych polskiej gospodarki do rynku UE oraz roli Niemiec w tych procesach.
Praca składa się z czterech części. W części I pt. "Wprowadzenie do ekonomii gospodarki otwartej" analizowane są w ujęciu modelowym wybrane zagadnienia dotyczące problematyki racjonalnych wyborów ekonomicznych. Analiza efektywności alokacji czynników wytwórczych w gospodarce otwartej (na tle gospodarki zamkniętej) dokonana jest w oparciu o teorie międzynarodowego podziału pracy, międzynarodowej integracji gospodarczej oraz procesów globalizacyjnych w świecie. Z tej też perspektywy prezentowana jest wiedza teoretyczna z literatury przedmiotu wsparta przez empirię zdarzeń w kontekście piątego poszerzenia UE. W rozbudowanej warstwie empirycznej stosowni miejsce przypada także starym i nowym krajom UE, podobnie jak i wyzwaniom stojącym przed integracją europejską w kontekście globalizacji światowej Analiza racjonalnych wyborów w tej części opracowania prowadzona jest na poziomie mikro- i makroekonomicznym. Część II pt. "Makroekonomia gospodarki otwartej: aspekt monetarny" przedstawia - poza równaniami tożsamościowymi dochodu narodowego, w tym odpływów i dopływów pieniądza w ruchu okrężnym gospodarki otwartej - wpływ obrotów bieżących i obrotów kapitałowych bilansu płatniczego na wielkość dochodu narodowego w równowadze. Modelowej analizie poddane są procesy dostosowawcze wywołane przez wstrząsy zewnętrzne oddziaływające na obroty bieżące bilansu płatniczego (kryzys/ożywienie rynku światowego) oraz na obroty kapitałowe bilansu płatniczego (zmiany w poziomie światowej stopy procentowej). Procesy dostosowawcze pomiędzy rynkiem walutowym, rynkiem pieniężnym i rynkiem dóbr są ilustrowane za pomocą modelu IS-LM-BP. W tej części pracy poddaje się ocenie skuteczność polityki fiskalnej i pieniężnej w systemie stałego i zmiennego kursu walutowego. Polityka fiskalna i pieniężna jest analizowana głównie w kontekście przyspieszania procesów dostosowawczych w warunkach niepełnego wykorzystania czynników wytwórczych (analiza krótkookresowa), w mniejszym zaś stopniu jako źródło wstrząsów wewnętrznych naruszających stan równowagi globalnej w długim okresie. Rozważania teoretyczne są wsparte licznymi przykładami i badaniami empirycznymi dotyczącymi rozwoju polskiej i światowej gospodarki. Część III pt. "Makroekonomia gospodarki otwartej: polityka handlowa a racjonalne wybory" dotyczy analizy kosztów i korzyści z racji prowadzenia zagranicznej polityki handlowej w ujęciu doktryny liberalnej i doktryny protekcjonizmu gospodarczego. W obu przypadkach odniesienie stanowią racjonalne wybory w gospodarce otwartej. W ostatniej części IV pt. "Polska - Unia Europejska: aspekty realnej integracji gospodarczej" uwaga autora koncentruje się, poza zagadnieniem acquis communautaire, głównie na realnych procesach dostosowawczych polskiej gospodarki do rynku Unii w oparciu o teoretyczną analizę zawartą w poprzednich trzech rozdziałach. Szczególnego wymiaru, w kontekście członkostwa Polski w UE od 2004 r., nabiera analizowanie w tej części opracowania ryzyka kosztu utraconych możliwości oraz sposoby jego ograniczania. Istotnym dopełnieniem treści książki są aneksy.
Monografia jest przeznaczona dla studentów uczelni ekonomicznych zajmujących się głównie problematyką racjonalnych wyborów w gospodarce otwartej oraz międzynarodowymi stosunkami gospodarczymi, w tym problematyką europejskiej integracji gospodarczej oraz dla praktyków i działaczy gospodarczych różnego szczebla pragnących uaktualnić i wzbogacić posiadaną wiedzę w przedmiocie.
Warszawa, wrzesień 2004
Eugeniusz M. Pluciński